Eana
Dát artihkal lea okta Sámegiel Wikipedia deháleamos artihkkaliin, ja danne mii sihtat Du árvvoštallat dan. Deaddil dan boalu mii čájeha du oaivila artihkkala birra.
Eana lea beaivvášgotti goalmmát planehta mii lea Venusa ja Marsa gaskkas, Eatnamis lea okta mánnu. Nugo earáge beaivvášgotti planehtat, maiddái Eana jorrá Beaivváža birra. Eatnama astronomalaš symbola lea .svg){kind=small}
. Eana lea áidna planehta beaivvášgottis, mas lea eallin. Eana lea dassážii maiddái áidna planehta máilmmiávvosis gos eallin lea fuomášuvvon. Eana lea dateremiid mielde 4 miljárda jagi boaris. Eatnama sáhttá dateret ee. rádioaktiivvalaš isotopaid veagas. Eana johtá beaivváža birra. Okta birrajohtin ádjána 365,25 beaivvi, namalassii ovtta eanajagi. Dán jagi botta Eana ieš jorrá iežas áksila birra sullii 366,25 geardde.
Eana .svg){kind=small} | |
|---|---|
.jpg) Eana |
|
| Gávdnan | |
| Gávdnit | - |
| Johtinluotta iešvuođat | |
| Unnimus gaska Beaivvážis |
- km - AU |
| Normála gaska Beaivvážis |
149 597 870 km 1 AU |
| Stuorámus gaska Beaivvážis |
- km - AU |
| Ekseantralašvuohta | 0,01671022 |
| Johtináigi Beaivváža birra | 365,256 363 004 beaivvi |
| Gaskamearálaš leaktu | 29,8 km/s |
| Inklinašuvdna | 0° |
| Mánuid mearri | 1 |
| Fysihkálaš iešvuođat | |
| Beaivedási čađamihttu | 12 756,280 |
| Viidodat | 510 100 000 km² |
| Mássá | 5,9737×1024 kg |
| Gaskamearálaš dávjodat | 5,517 g/cm³ |
| Gahččama jođálmuvvan leaktu olggožis | 9,80665 m/s² |
| Áksila hálovuohta | 23,44 |
| Albedo | 0,367 |
| Báhtaranleaktu | 11,19 km/s |
| Olggoža vuolimus temperatuvra | 185 K |
| Olggoža normála temperatuvra | |
| Inklinašuvdna | 331 K |
| Fysihkálaš iešvuođat | |
| Čoahkku | |
Eatnama jorranáksil lea hállut, mii dagaha jagiáiggiid planehta gierragis. Mánu gravitašuvdna dagaha ulli ja fiervvá, muhto maiddái stáđásmahttá Eatnama jorrama iežas áksila birra ja vehážiid mielde njoahcuda jorrama. Eana lea beaivvášgotti deahttámus planehta ja stuorámus dain njeljiin geađgeplanehtain.
Eatnama litosfeara lea juohkásan moanat tektonalaš balduide mat johtet eanagierraga mielde. Eanagierraga gokčá 71% čáhci, eanas ábit. Loahppa 29% lea eana, namalassii kontineanttat ja sullot. Eatnama poláraguovlluin lea eanas jiekŋa, lullin Antárktisa jiekŋageardi ja davvin Davve-Jiekŋameara jiekŋa hivvodagat. Eatnama siskkoš lea aktiiva. Das lea siskkáldas váimmus ruovddis ja golgi olgguldas váimmus. Aiddo dát golgi váimmus dagaha Eatnama magnehtagietti. Olggubuččas lea Eatnama mántel. Tektonalaš baldut johtet go mántel lihkada.
Eatnama vuosttaš miljárda jagiid siste, eallin čuožžilii mearrabotnis. Muhtun geologalaš duođaštusat čujuhit dohko guovlluid ahte eallin čuožžilii juo 4,1 miljárda jagi áigi. Dan maŋŋá iešguđet dagaldagat dego gaska Eatnamis Beaivvážii, fysihkalaš iešvuođat ja geologalaš historjá leat dahkat máŋggabealat eallima Eatnamis vejolažžan. Eatnama historjjá mielde biodiversitehta lea lassánan ja muhtumin gaskaluvvan joavkojámuid dihte. Árvalusaid mielde 99% buot Eatnama šlájain leat luottahuvvan. 7,6 miljárda olbmo ellet Eatnamis. Eatnama biosfeara ja luondduriggodagat eaktudahttet daid ceavzima. Olbmuin leat iešguđetlágan servodagat ja kultuvrrat. Politihkalaččat gávdnojit 200 iešmearrideaddji stáhta.
