SARS-CoV-2

Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 oaniduvvon SARS-CoV-2 lea dat namma man Máilmmi dearveorganisašuvdna (WHO) lea addán virusii mii lea ráhkadan epidemiija Kiinnás ja maiddái leavvan eará báikkiide. Virus njoammu olbmos olbmui ja dagaha vuoiŋŋahatvuolšši. Olbmot leat jápmán dasa. Virus gávdnojuvvui loahppageahčen 2019 Wuhan-nammasaš gávpogis Kiinnás. Ođđajagimánus 2020 duođastuvvui ahte virus njoammu olbmos olbmui. Virus sulastahttá earálágan coronavirusaid mat gávdnojit girdisáhpániin, ja danin lea árvaluvvon ahte virus álggus bođii doppil.

Virusa e-, s- ja m-proteiinnat

Ruoŧa Álbmotdearvvasvuođaeiseválddi rávvagat movt eastadit virusa leavvama.

Ráhkadus

SARS-CoV-2:a ráhkadus sulastahttá eará coronavirusaid. Virusa RNA lea jorba skoađđasa siste ja das geaigá glykoproteiidna mii elektronmikroskohpain lea dego gonagasruvdnu oaidnit. Das dat namma coronovirus boahtá.

Boahtimuš

Koronavirus gávdno olbmuin ja maiddái máŋgalágan ealliin. Dat virusat orodit dábálaččat ealliid siste ja muhtumin nuppástuvvet nu ahte bastet njoammut maidddái olbmuide buktit dávdda. Genetihkalaš dutkamušaid vuođul leat gávnnahan ahte SARS-CoV-2 sulastahttá dakkár coronavirus-šlájáid mat gávdnojit girdisáhpánis ja gearbmašis. Muhtun dutkit goittotge eai jáhke ahte SARS-CoV-2 gávdno gearbmašiin, go dat čearda masa dat gullá, Betacoronavirus, ii leat gávdnon eará ealliin go njiččehasain ja lottiin. Dat evttohit baicce ahte virusa boahtimuš vissasit lea njiččehas. Leat guoradan ja gávnnahan ahte virus iđii Wuhana biebmomárkanis, gos olbmot vuvde meahccespiriid lobiheamet, earret eará girdisáhpániid ja gearbmašiid.

Daid koronovirusiid olis mat leat njommon olbmuide SARS-CoV-2 sulastahttá eanemusat SARS-CoV mii buktá dávdda SARS. SARS-CoV gávdno máŋga njiččehasas ja nugo SARS-CoV-2 dat sulastahtttá koronovirusiid mat gávdnojit girdisáhpánis. Muhto dan dihte eai jáhke ahte bođii doppil, dan dihte go Wuhana girdisáhpánat ođđe dálvenahkáriid dan áigge go virus bohciidii. Eará ágga lea ahte dat sullasaš virusat SARS-CoV ja MERS-CoV njommo olbmuide mohki bokte, SARS-CoV njoamui máskapálmaneađi bokte ja MERS-CoV dromedara bokte.

Jámolašvuohta

Eai vel dieđe sihkkarit jámolašvuođa. Njukčamánus 2020 árvaledje ahte jámolašvuohta lea 1-2 proseantta buohccán olbmuin. Eai dieđe sihkkarit danin go lea boahtán ovdan ahte dáidet gávdnot eanet buohccán olbmot dávdaguovlluin go álggos orui. Dát fas mearkkašivččiii ahte jámolašvuohta njiejašii.

SARS-CoV-2 earrána dábálaš influenssas dan dáfus ahte olbmuin ii leat immunitehta ain, ja dalle eanet olbmot buohccájit.

Eastadeapmi

Movt koronavirus leavvá dahje ii leava

Ávžžuhit olbmuid eastadit dávdda njoammuma. Ávžžuhusat leat orrut ruovttus, doallat gaskka eará olbmuide (unnimusat okta mehter), bassat gieđaid dávjá sáibbuin ja čáziin ja ahte giehtaspriita lea vejolaš duoddi, ii duohtadit ámadeadju basakeahtes gieđaiduin. Máilmmi dearveorganisašuvdna (WHO) ávžžuha daid mat navdet iežaset buohccán atnit máskka ámadeaju ovddas jus fertejit leat olbmuid olis. Juohke riikkas leat sierra ávžžuhusat ja danin Sápmái gusket Norgga, Ruoŧa dahje Suoma ávžžuhusat.

Dál (njukčamánus 2020) eai leat vel fuobmán vuogi boahkuhit dávdda vuostá.

Buohcuvuohta

SARS-CoV-2 njoammu go olmmoš gossá ja gastá. Ihtináigi lea gaskal guovtti ja njealljenuppelot beaivvi. Dávdamearkkat leat nuorvu, oaivebávččas, gosahat ja feber. Olmmoš dearvvasnuvvá fargga ja dábálaččat ii leat várálaš. Muitaluvvo goittotge ahte moattis leat buohccán garrasit ja velá jápmán.

Virus leavvá jođánit, go ii oktage Kiinnás lea geargan ráhkadit immunitehta virusa vuostá.

Dálkkodeapmi

Álggos ii gávdnon. Galggai dikšut nugo dábálaš vuoiŋŋahatvuolši. Njukčamánus 2020 álge geahččalit máŋga dálkasiid virusa vuostá. Ledje dakkár dálkasat mainna dálkkodedje eará virusiid, nugo remdesivir, hydroksiklorokiina ja ritonavir.

Geahča maid

• Koronavirus (davvisámegillii)