Erohusat artihkkala «Komigiella» veršuvnnaid gaskkas
Sisdoallu sihkkojuvvon Sisdoallu lasihuvvon
u lasihuvvon Kategoriija:Permelaš gielat HotCat:ain |
merge of komigiela variehtat. All added text by Geavaheaddji:Meahccevulle |
||
Gurgadas 18:
}}
'''Komigiella''' ({{g-kv|коми кыв}}) lea [[
== Guovlu ==
Komigiella hállojuvvo erenoamážit [[Komi republihkka|Komi republihkas]], gos giella lea virggálaš giella oktan [[ruoššagiella|ruoššagielain]], muhto maid kránnjáguovlluin, [[Nenetsia]]s, [[Arkhangelsk oblast]]as. <!--[[Murmánskka oblasta]]s lea maid komigiela hállit, go dasa vulge komit [[1800-lohku|1800-logu]] loahpas. Komi lea virggálaš giellan Komi republihkas Ruoššas ja dat ságastuvvo maiddái ránnjaguovlluin. -->Guoládatnjárggas nai gávdnojit komit, mat sirde dohko 1880-logus ja elle bálddalaga sámiiguin. Otne leat Guoládatnjárggas badjelaš 1000 komi, main sullii bealli máhttet komigiela.▼
▲Komigiella hállojuvvo erenoamážit [[Komi republihkka|Komi republihkas]], gos giella lea virggálaš giella oktan [[ruoššagiella|ruoššagielain]], muhto maid kránnjáguovlluin, [[Nenetsia]]s, [[Arkhangelsk oblast]]as. [[Murmánskka oblasta]]s lea maid komigiela hállit, go dasa vulge komit [[1800-lohku|1800-logu]] loahpas.
== Jietnadatoahppa ==
=== Deaddu ===
Deaddu variere komi varietehtaid gaskkas. Komisyrjánas sáhttá deattuhit vaikko makkár stávvala, muhto dábálaš lea bidjat deattu vuosttas stávvalii. Komipermjáhkas morfologiija stivre deattu, ja komijazvas fas deaddu lea fonologalaš.
=== Vokálat ===
Komigielas lea 7 vokála, čájehuvvon IPA-symbolain ja čállingiela bustávain. Komigielas ii leat guhkkodaterohus.
Gurgadas 45:
== Morfologiija ==
=== Adjektiivvat ===
Adjektiivvat veardiduvvojit komigielas positiivvas, komparatiivvas ja superlatiivvas. Dego davvisámegielas lea komigielas kongruensa logus go adjektiiva lea predikatiivan, ovdamearkka dihte: луныс кӧдзыд 'beaivi lea galmmas', лунъясыс кӧдзыдӧсь 'beaivvit leat galbmasat' (ovdamearkkat leat komisyrjánii).
=== Substantiiva ===
Komigielas lea rikkis [[kasusvuogádat]]<!--, gielas leat 17 kasusa:--> Nomenat <!--dušše substantiivvat? -->sojahuvvojit ovttaidlogus ja máŋggáidlogus. Kásusiid hárrái leat muhtin erohusat komi varietehtaid gaskkas: láve rehkenastit ahte komisyrjánas leat 17 kásusa, komijazvas fas 15 kásusa ja komipermjáhkas 22 kásusa. Oamastangehčosat leat dábálaččat, ja daid funkšuvdna ii leat beare oamasteaddji, muhto maiddái čujuheaddji.
# [[Nominatiiva]]
# [[Akkusatiiva]]
Gurgadas 66⟶ 70:
=== Vearba ===
Komigiela vearbbat sodjet [[persovdna|persovnnas]], [[lohku|logus]], [[áigi|áiggis]] ([[preseansa]], [[preterihta]], [[futura]]). Komigielas lea biehttalanvearba, ja biehttalanvearba sojahuvvo áiggis, dego omd. [[lullisámegiella|lullisámegielas]].
Komigiel vearbbat sojahuvvojit persovnnas (vuosttas, nubbi ja goalmmát), logus (ovttaidlohku ja máŋggaidlohku), modusis (indikatiiva ja imperatiiva) ja áiggis (dálá áigi, preterihta, perfeakta, pluskvamperfeakta ja boahtteáigi). Boahtteáiggis leat sierra hámit beare goalmmát persovnnas, ovdamearkka dihte: мунӧ 'dat manná', мунас 'dat galgá mannat'. Iežá persovnnain geavahuvvojit dálá áiggi hámit, ovdamearka dihte муна 'mon manan; mon galggan mannat' (ovdamearkkat leat komisyrjánii). Dego sámegielas lea komigielas biehttalanvearba.
== Syntáksa ==
Komigiella lea [[SVO-giella]]<!--. Dábálaš sátneortnet komigielas lea SVO (subjeakta, vearba, objeakta)-->, muhto iežá ortnegat nai leat vejolaččat. Dego lullisámegielas, kopula ii gáibiduvvo go cealkka lea dálá áiggis ja ii leat biehttaleaddji, ovdamearkka dihte: тайӧ книга бур 'dát girji (lea) buorre' (ovdamearka lea komisyrjánii).
== Sátnevuorká ==
== Čállingiella ==
Juo 1300-logus ráhkadii bispa Stefan Khrap sierra komi alfabehta, mainna čálii oskkolaš teavsttaid. Dat čállinvuohki lei muhtin muddui anus gitta 1600-lohkui. Dálá čallinvuogit atnet kyrillalaš alfabehta vuođđun, vaikko 1930-logus ledje rahčamusat geavahišgoahtit latiinnalaš alfabehta. <--Komi čállingiela geavaha kyrillalaš alfabeahta, ja--> Das lea lassin guokte liigebustáva, <і> (jietna ''i'', muhto palataliserema haga, dego <и> livččii gáibidan) ja <ӧ> (schwaa-vokála):
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
Gurgadas 126⟶ 129:
== Giellahistorjá ==
=== Protokomi *''l'' ovdáneapmi ===
Komigiela suopmaniin lea protokomi *''l'' ovdánan máŋgga ládje. Muhtin suopmaniin dat lea bissun ''l'':an (nu gohččoduvvon L-suopmanat), muhtin suopmaniin fas dat lea šaddan ''v'':ii (V-suopmanat). Muhtin suopmaniin dat lea jávkan sániid ja stávvaliid loahpas (ØL-suopmanat) ja muhtin suopmaniin lea bissun ''l'':an earret go sániid ja stávvaliid loahpas, gos lea šaddan ''v'':ii (VL-suopmanat).
[[File:Komi language dialect map.svg|thumbnail|400px|
{{legend|magenta|L-suopman}}
{{legend|blue|VL-suopman}}
{{legend|red|ØL-suopman}}
{{legend|orange|V-suopman}}]]
{| class="wikitable IPA"
|-
! *''l'' posišuvdna
! L-suopmanat !! VL- suopmanat !! V- suopmanat !! ØL- suopmanat !! Sámegillii
|-
| Sáni loahpas
| вӧл /vɘl/ ||colspan="2" align="center"| вӧв /vɘv/ || вӧӧ /vɘː/ || 'heasta'
|-
| Stávvala loahpas
| вӧлтӧг /vɘltɘg/ ||colspan="2" align="center"| вӧвтӧг /vɘvtɘg/ || вӧӧтӧг /vɘːtɘg/ || 'heastta haga'
|-
| Sáni guovddážin
|colspan="2" align="center"| вӧлӧн /vɘlɘn/ || вӧвӧн /vɘvɘn/ || вӧлӧн /vɘlɘn/ || 'heasttain'
|-
| Sáni álggus
|colspan="2" align="center"| лым /lɨm/ || вым /vɨm/ || лым /lɨm/ || 'muohta'
|}
=== Siskkildas giellahistorjá ===
Urálalaš gielaid máttastruktuvra lea dábálaččat CVCV. Komigielas lea máŋgii leamaš apokope, nu ahte maŋimus vokála lea jávkan. Omd. suomagiela ''suoni'' «suodná» lea komigielas ''сӧн, sən''. Nubbi ođastus lea, ahte sátneloahppasaš ''l'' lea rievdaduvvon ''v'':n, komigielas sátni «giella» lea ''кыв, kʉv''.
== Girjjálašvuohta ==
* Blokland, Rogier & Rießler, Michael: ''[http://www.academia.edu/6793795/Komi-Saami-Russian_contacts_on_the_Kola_Peninsula Komi-Saami-Russian contacts on the Kola Peninsula]'' Hasselblatt, Cornelius, Paren, Remco van & Houtzagers, H. P. (red.) (2011). ''Language contact in times of globalization''. Amsterdam: Editions Rodopi, S. 5-26.
* Hausenberg, Anu-Reet: ''Komi.'' Daniel Abondolo (red.) ''The Uralic Languages.'' Routledge, London 1998, ISBN 0-415-08198-X, (''Routledge language family descriptions''), S. 305–326.
| |||