Erohusat artihkkala «Eana» veršuvnnaid gaskkas

Sisdoallu sihkkojuvvon Sisdoallu lasihuvvon
Čoahkkáigeassu váilu
Čoahkkáigeassu váilu
Gurgadas 36:
}}
 
'''Eana''' lea beaivvášgotti goalmmát [[planehta]] mii lea [[Venus]]a ja [[Mars]]a gaskkas, Eatnamis lea okta mánnu. Nugo earáge beaivvášgotti [[planehta]]t, maiddái Eana jorrá [[Beaivváš|Beaivváža]] birra. Eatnama astronomalaš symbola lea [[File:Earth symbol.svg|50x25px|Eana]]. Eana lea áidna planehta beaivvášgottis, mas lea eallin. Eana lea dassážii maiddái áidna planehta máilmmiávvosis gos eallin lea fuomášuvvon. Eana lea dateremiid mielde 4 miljárda jagi boaris. Eatnama sáhttá dateret ee. radioaktiivalašrádioaktiivvalaš isotopaid veagas. Eana johtá beaivváža birra. Okta birrajohtin ádjána 365,25 beaivvi, namalasssiinamalassii ovtta eanajagi. Dán jagi botta Eana ieš jorrá iežas áksila birra sullii 366,25 geardde.
 
Eatnama jorranáksil lea hállut, mii dagaha jagiáiggiid planehta gierragis. Mánu gravitašuvdna dagaha ulli ja fiervvá, muhto maiddái stáđásmahttá Eatnama jorrama iežas áksila birra ja vehážiid mielde njoahcuda jorrama. Eana lea beaivvášgotti deahttámus planehta ja stuoramusstuorámus dain njeljjiinnjeljiin geađgeplanehtain.
 
Eatnama litosfeara lea juohkásan moanat tektonalaš balduide mat johtet eanagierraga mielde. Eanagierraga gokčá 71% čáhci, eanas ábit. Loahppa 29% lea eana, namalasssiinamalassii kontineanttat ja sullot. Eatnama poláraguovlluin lea eanas jiekŋa, lullin Antárktisa jiekŋageardi ja davvin Davve-Jiekŋameara jiekŋa hivvodagat. Eatnama siskkoš lea aktiiva. Das lea siskkáldas váimmus ruovddis ja golgi olgguldas váimmus. Aiddo dát golgi váimmus dagaha Eatnama magnehtagietti. OlggubučččasOlggubuččas lea Eatnama mántel. Tektonalaš baldut johtet go mántel lihkada.
 
Eatnama vuosttaš miljárda jagiid siste, eallin čuožžilii mearrabotnis. Muhtun geologalaš duođaštusat čujuhit dohko guovlluid ahte eallin čuožžilii juo 4,1 miljárda jagi áigi. Dan maŋŋá iešguđet dagaldagat dego gaska Eatnamis Beaivvážii, fysihkalaš iešvuođat ja geologalaš historjá leat dahkat máŋgabealátmáŋggabealat eallima Eatnamis vejolažžan. Eatnama historjjá mielde biodiversitehta lea lassánan ja muhtumin gaskaluvvan joavkojámuid dihte. Árvalusaid mielde 99% buot Eatnama šlájain leat luottahuvanluottahuvvan. 7,6 miljárda olbmuolbmo ellet Eatnamis. Eatnama biosfeara ja luondduriggodagat eaktudahttet daid ceavzima. Olbmuin leat iešguđetlágan servodagat ja kulvuvrratkultuvrrat. Politihkalaččat gávdnojit 200 iešmearrideaddji stáhta.
{{Beaivvášgoddi}}
Vižžojuvvon "https://se.wikipedia.org/wiki/Eana" čujuhusas