Erohusat artihkkala «Kongens gate 32 (Moss)» veršuvnnaid gaskkas

Sisdoallu sihkkojuvvon Sisdoallu biddjon
Čoahkkáigeassu váilu
Divvon giela. /ST
Gurgadas 1:
[[Fiila:Kongensgate32 Moss.jpg|mini|283x283px|Kongens gate 32.]]GonagasGonagasa geaidnu 32 lea ássodat- ja gávpidállugávpevisti Mossa gielddas. DálusVisttis lea guokte gearddi ja dasa lassin lea keallir ja lokta. Gávppidalus odneGávpedálus lea odne Standard Sport AS, ja guokte ássodaga.
 
OtnáDán beaiveáigge lea dálluvisti ráfáiduvvon kultursuodjalanlága maŋismielde, daninja leadainna lágiin dat dátadnojuvvo kulturmuitukulturmuitun (Id:231609-0)<ref name=":3">{{Neahttagáldu|url=https://kulturminnesok.no/minne?queryString=https://data.kulturminne.no/askeladden/lokalitet/231609}}</ref>. DálluVisti seailuduvvo otne dego ollislášollislaš biras, ovttas daid eará dáluinvisttiin gonagasgonagasa geaidnusgeainnus mii huskejuvvoi gávpebuollimahuksejuvvui maŋŋá gávpebuollima 1881'as<ref name=":3" />.
 
== Historjá ==
Gáddimis vistiviessu huksejuvvui loahpageahčen 1700-logu. DieđutIi leat diehtu gii álggos eaiggádušai vistiviesu, dahje gii dan huksii,. Dakkár dieđut eai leat gávdnon, muhto muhtun nuorra bárdni, 29osttii jahkkásažžan,viesu ostii29 vistijahkkásažžan. Bárdni lei gávpealmmái Carsten Smith (1812-1893)<ref>{{Girjegáldu|Čálli=Per Edfeldt|Siidu=82|Jahki=1951|Lassidiehtu="Carsten Smith var født i Elverum, hvor hans far var fløtninspektør som hans farfar hadde vært."|Namma=Den Nyttige Indretning}}</ref><ref>{{Girjegáldu|Namma=Personalia fra det gamle Moss|Siidu=63|Jahki=1946|Čálli=Adler Vogt|Olggosaddi=Cammermeyersboghandel}}</ref>, Eidsvoll gielddas eret. Smith eaiggadušai dáluviesu Kongens gate 32is32:is 1841 rájes gitta dassádassážii go jámii 1893.
 
GávápealmmáijinGávápealmmájin bargat lei dábáláš doaibma gaskamuttos 1800-logu, dasgo gávpealbmáid lohku lassánii dándan áiggi. Eai buot gávpealbmát lihkkostuvvan, muhto Carsten Smith galggai šaddat okta dain jáváleamosiin Moss gielddas. Sus lei ollu dadjamuš Moss gávpealbmáid gaskkas. Son viiddidii gieldda ealáhusgeainnuid gielddas ja eaiggádušai moadde fitnodaga gielddas. FitnodadagatFitnodagat main son lei miel-eaiggátmieleaiggát ledje Colonial ja Moss Bryggeri. EaretEarret gávpedoaimma lei son maid gávpotstivrras juo 28-jahkásažžan<ref name=":0">{{Girjegáldu|Namma=Den Nyttige Indretning|Čálli=Per Schulstad|Siidu=84|Jahki=1951|Olggosaddi=A.S Moss Boktrykkeri}}</ref><ref name=":1">{{Girjegáldu|Čálli=Karin Behn Skjævestad|Namma=Moss Maggasinet|Siidu=36|Jahki=2010}}</ref>. DoppeSon leibisui doppe dasságo son 80-jahkásažžan heittii<ref name=":1" />. Son lei maid direktevra Moss Seastinbáŋkkus 1867 rájes 1892 rádjái<ref>{{Girjegáldu|Čálli=Per Schulstad|Namma=Den Nyttige Indretning|Siidu=84|Olggosaddi=A.S Moss boktrykkeri|Jahki=1954}}</ref>. Eanáš čoahkkimat loanaid hárrái dollojedje su kántuvrras Kongens gate 32, gos maid báŋku jođihuvvui<ref name=":0" /><ref name=":1" />.
 
Dien láhkái lei Carsen Smith dehálaš ássi Mossas 1800- logus, son viiddidii gieldda ealáhusaid ja dagai mearrádusaid mat odne ain gusket gildii.
 
Carsten Smith lei jáválaš gávpealmmái. Son osttii dáluvistti gos jođihii iežas ođđa buvdda, Colonial. Smith lei láigohan boares Moss Bryggeri jođihan dihtii gávpehommá das 1838, muhto son anii ávkkáleabbun jođihit gávppiidis geaidnoearugárdimis Kongens gates. Su gávphommágávpehommá stuorui gávpogaja oktagulai stuorámussangávpoga gosstuorámusaide. Doppe son vuvddii juohkelágan barramušgálvvuidborramušgálvvuid, buolleviinni ja viinni, ruovddi ja stáli, láibbiid ja nu ain<ref>{{Girjegáldu|Čálli=Per Schulstad|Siidu=84|Namma=Den Nyttige Indretning|Jahki=1951|Lassidiehtu=".. og her vokste den frem til å bli en av byens største, med omsetning av alle slags leventsmidler, brennevin og vin, jern og stål, bakevarer m.m."}}</ref>. Carsten Smith maiddái gávppašii Ruoŧain ja vuvddii gálvvuid maid gránnjáriikkas fidnii<ref>{{Girjegáldu|Čálli=Per Schulstad|Namma=Den Nyttige Indretning|Siidu=84|Lassidiehtu="I mellomrikslovens dager foregikk det en utstrakt handel med Sverige.."|Jahki=1951}}</ref>. EretEarret eará vieččai son stággoruovddi Ruoŧas<ref>{{Girjegáldu|Čálli=Per Schulstad|Namma=Den Nyttige Indretning|Siidu=84|Lassidiehtu="..og på vinterføre kunne det til Smith gjerne komme 10-12 sleder i følge, med stangjern fra den andre siden av grensen."|Olggosaddi=A.S Moss boktrykkeri|Jahki=1951}}</ref>.
 
Gaskkal 1841 ja 1843 deaivvai son Anette Christine Semb gii šattai su eamidin. Jo 1843as1843:s riegádii sudno vuosttas mánná. Das maŋŋá oaččuiga soai guhta máná vel. Su maŋimuš mánná riegádii 1863, dalle lei Carsten Smith 51 jahkásaš<ref>{{Neahttagáldu|url=https://www.digitalarkivet.no/census/person/pf01037982001249}}</ref>.
 
Smith ieš orui Kongens gate 32is, ja sus ledje maid láigolanjat iežas stuorra gárdimis. Olmmošlohkan 1865as1865:s čájeha ahte earet iežas bearraša, ásse maid 2 gávpebálvvá, 1 láibubálvá, 1 reaŋga ja 2 biiggá gárdimis. Sii buohkat ledje Smitha bálvvát<ref>{{Neahttagáldu|url=https://www.digitalarkivet.no/census/person/pf01037982001249}}</ref>. Dan áigge lei dábálaš ahte dállodoalus ledje ollu bálvvát.
 
Eamida vieljain, Lars Semb, jođiheigga soai Moss Bryggeri mii lei Kongens gate 15is<ref>{{Girjegáldu|Čálli=Per Schulstad|Namma=Den Nyttige Indretning|Siidu=84|Lassidiehtu="Sammen med sin svoger Lars Swmb på Jernerket, drev Smith Moss Bryggeri."|Jahki=1951|Olggosaddi=A.S Moss boktrykkeri}}</ref><ref>{{Girjegáldu|Čálli=Karin Behn Skjævestad|Namma=Moss Magasinet "Standard Gården"|Siidu=36|Lassidiehtu=«sammen med sin svoger Lars Semb drev han også Moss Bryggeri i Kongens Gate 15,»|Jahki=2010}}</ref>. Soai osttiiga dálu maŋŋá go ovddeš eaiggádat reastaluvve<ref>{{Girjegáldu|Čálli=Karin Behn Skjævestad|Namma=Moss Magasin "Standardgården"|Siidu=36|Lassidiehtu="Han kjøpte den gården etter at Bassøe og Lars ikke klarte sine økonomiske fortapelser."|Jahki=2010}}</ref>.
Gurgadas 30:
Eai gollan galle jagi ovdal go dállu vuot vuvdui. 1920 lea dállu H.Andresen Bártniin nammii čálihuvvon. Sus lei stohpogálvogávpi gárdimis 1890 jagiid, ja son eaiggádušai gárdima1945 rádjái. Dalle lei vuosttas nisu, Elise Fladeby, gii válddii gárdima badjelasas<ref name=":2" />.
 
Guovvamánu 7.b. 1922 vuođđuduvvui Standard AS Sport ja gievkkangávpi. Dát ásahuvvuigga Kongens gate 32ii. Odne lea ain Standard Sport AS jođus seammá čujuhusas ja og 1922as1922:s<ref>{{Girjegáldu|Čálli=Johannes Hanche|Namma=Østfold Fylke- Moss|Siidu=11|Lassidiehtu=«..blev startet 7.februar 1922 med forretningslokaler i Kongens gate 32, Moss.»}}</ref>.
 
==Gáldut==