|
== Giellaoahppa ==
=== NomenatMorfologiija ===
''Gč. maid [[Davvisámegiela sojahanoahppu]]''
Nomenat sodjet kásusa ja logu (ol. ja ml.) dáfus. Davvisámegielas leat 7 kásusa. Muhtun gáldduin muitaluvvo, ahte davvisámegielas leat guhtta kásusa daningo akkusatiiva ja genetiiva leat seammasullasaččat. Kásusat leat:
* [[nominatiiva]]
* [[akkusatiiva]]
* [[genetiiva]]
* [[illatiiva]]
* [[lokatiiva]]
* [[komitatiiva]]
* [[essiiva]]
==== Substantiivvat ====
{| class="wikitable"
|-
!
! colspan="3" | ol.
! colspan="3" | ml.
|-
! class="small" | mátta
! class="small" | bárrast.
! class="small" | bárahisst.
! class="small" | kontr.st.
! class="small" | bárrast.
! class="small" | bárahisst.
! class="small" | kontr.st.
|-
! class="small" | Nom.
| ''guolli''
| ''čála''
| ''boazu''
| ''guolit''
| ''čállagat''
| ''bohccot''
|-
! class="small" | A/G.
| ''guoli''
| ''čállaga''
| ''bohcco''
| ''guliid''
| ''čállagiid''
| ''bohccuid''
|-
! class="small" | Ill.
| ''guollái''
| ''čállagii''
| ''bohccui''
| ''guliide''
| ''čállagiidda''
| ''bohccuide''
|-
! class="small" | Lok.
| ''guolis''
| ''čállagis''
| ''bohccos''
| ''guliin''
| ''čállagiin''
| ''bohccuin''
|-
! class="small" | Kom.
| ''guliin''
| ''čállagiin''
| ''bohccuin''
| ''guliiguin''
| ''čállagiiguin''
| ''bohccuiguin''
|-
! class="small" | Ess.
| ''guollin''
| ''čálan''
| ''boazun''
| colspan="3" rowspan="1" | ''-''
|}
===Pronomenat===
[[Pronomen]] lea sátni adnojuvvo eará sáni sajis. Ovdamearkan cealkagis ''Áhčči luoikkai skohtera Márehii'' sáhttá čállit pronomeniiguin ''Dat luoikkai sutnje skohtera.'' Pronomenat adnojuvvojit maiddái ovttas nuppiin sániin, ovdamearkka dihte ''dát biila.''
[[Persovdnapronomen]]at: ''Mun, dii, midjiide jna.''
[[Gažaldatpronomen]]at ja [[relatiivapronomen]]at: ''mii, gii, gean, mainna, goabbá, guhtemuš, gos, gosa, goas jna.''
[[Čujuheaddjipronomen]]at: ''dat, dát, diet, duot, dot.''
[[Resiprohkapronomen]]at: ''1. nubbi nuppi. 2. a) goabbat guoibmi + oamastangeažus duálas. b) guhtet guoibmi + oamastangeažus plurálalas.''
[[Reflektsiivapronomen]]at: ''ieš, ieža, alddámet, alccesis, iežame, iežainan, iehčanassii''
[[Eahpemearálaš pronomen]]at<ref name=":0" />: ''ainge, arvat, buot, buohkat, duobbá dábbá, eatnat, eatnagat, eatnagii, eatnasat, eambbo, eanet, eanemus, eanemusat, eará, iežá, earát, iežát, earis, galle, gallát, gallis, geažus, hárvvis, juobbá, juobbágoabbá, juoga, juohke, juohkehaš, máŋga, máŋggas, moadde, moattes (moattis), moanat, muhtin (muhtun), nubbi, nuppit, nuppát, obba (oppa), ollu, olu (ollugat), olugat, olus, okta, oktahat, seammá, soames (soamis), soapmásat, uhccán, unnán, uhccánaš, unnánaš, veahá, veaháš, visot, gii ihkenassii, guhte ihkenassii, mii ihkenassii, goabbá ihkenassii, feara gii, feara guhte, feara mii, feara goabbá, gii fal, guhte fal, mii fal, goabbá fal, giige, guhtege, mihkkege, goabbáge, guhtemušge, oktage, guhtege, guhtet, goabbat, iešguhtet, goappašat, goappašagat, guktot.''
[[Negatiiva pronomen]]at'': ii oktage, ii gosage, eai makkárge jna.''
==== Adjektiivvat ====
====Lohkosánit====
=== Vearbbat ===
[[Vearba|Vearbbat]] sodjet [[lohku|logu]], [[persovdna|persovnna]], [[Vuohki (giellaoahpalaš)|vuogi]] ja [[Áigi (giellaoahpalaš)|áiggi]] dáfus.
==== Lohku ====
Davvisámegiela [[vearba|vearbbat]] sodjet golbma eará [[logu]] dáfus:
* [[ovttaidlohku]] dahjege singulára
* [[guvttiidlohku]] dahjege duála
* [[máŋggaidlohku]] dahjege plurála
==== Persovdna ====
Davvisámegiela [[vearba|vearbbat]] sodjet golbma eará [[persovdna|persovnna]] dáfus:
* 1. persovdna
* 2. persovdna
* 3. persovdna
==== Áigi ====
Davvisámegiel [[Áigi (giellaoahpalaš)|tempusat]] leat:
* [[preseansa]] dahjege dálá áigi
* [[preterihtta]] dahjege vássán áigi
Maid leat guokte lihttoáiggi:
* [[perfeakta]]
* [[pluskvamperfeakta]]
==== Vuohki ====
Davvisámegielas leat vihttá [[Vuohki (giellaoahpalaš)|vuogi]]:
* [[indikatiiva]] dahjege duohtavuohki
* [[imperatiiva]] dahjege gohččunvuohki
* [[konditionála]] dahjege eaktovuohki
* [[potientiála]] dahjege veadjinvuohki
* [[optatiiva]] dahjege ávžžuhusvuohki
Dábálaččat optatiiva árvaluvvo imperatiivan, goas sámegielas leat dušše njeallje [[Vuohki (giellaoahpalaš)|vuogi]].
==== Biehttalanvearba ====
Seammaládje go eará suopmelaš-ugralaš gielain davvisámegielas lea [[biehttalanvearba]], mii sodjá [[Vuohki (giellaoahpalaš)|vuogi]] (indikatiivva, imperatiivva ja optatiivva), persovnna (1., 2. ja 3.) ja logu ([[ovttaidlohku]], [[guvttiidlohku]] ja [[máŋggaidlohku]]) dáfus:
Ind. pres. Imperatiiva Optatiiva Supiidna
sg. du. pl. sg. du. pl. sg. du. pl. sg. du. pl.
1 in ean eat 1 - - - 1 allon allu allot 1 aman amame amamet
2 it eahppi ehpet 2 ale alli allet 2 ale alli allet 2 amat amade amadet
3 ii eaba eai 3 - - - 3 allos alloska alloset 3 amas amaska amaset
Davvisámegielas biehttalanvearba ii sojahuvvo [[Áigi (giellaoahpalaš)|áiggi]] dáfus.
==== Passiiva ====
Davvisámegielas lea maid [[passiiva]], muhto dat ii leat árbevirolaččat leamaš aktiivvalaš anus{{Gáldu váilo}}.
==== Infinitiivahámit ====
=== Sojakeahtes sánit ===
=== Partihkkalat ===
Partihkkalat leat sánit, mat leat dihto posišuvnnas cealkaga dahje frása ektui. Stuorra partihkalklássa lea nubbi posišuvnna partihkkalat:
* '' Don '''han''' leat dahkan olu!''
Nubbi partihkkaltiipa lea frása maŋŋel, muhto vaikku gos cealkagis:
* ''mun in huma dan '''ge''' birra.''
==== Interjekšuvnnat ====
Interjekšuvnnat leat sánit, mat leat cealkaga sájis. Ovdamearkan:
* ''Fuoi!, Fišše!'' (go atná juoidá eartnjehassan)
* ''Gea!'' (imaštallame)
* ''Hás'' (go hástala nuppi)
* ''Hei!, Hei-hei!'' (imaš, hárbma)
* ''Vuoi!'' (imaš, šallošeapmi, illu)
* ''Gáfat!'' (suorggaheapmi)
Sámegillii ollu interjekšuvnnat adnojuvvojit go čuorvu ealliid, erenoamážit beatnagiid ja bohccuid<ref name=":0" />. Muhtun dain interjekšuvnnain leat jietnadagat mat eai muđui gávdno gielas (earret loatnasániin) nugo y-jietna sánis ''hrys.''
* ''Hrys!'' (go baldá beatnaga mii lea bahástallame, maiddái ''hrys eret!'')
Čuorvvassánit maiddái gullet interjekšuvnnaide:
* ''Ušš! Hrys! Vuoi! Ho-hooi!''
Jietnaáddestallan sánit (onemopoehtalaš sánit):
* ''Du-dud! Dii-diid! Bea.ea! Hau!''
Vástádussánit:
* ''De-e! Na-a! Ii-e!''
====Konjunkšuvnnat====
Konjunkšuvnnat čatnet frásaid oktii:
* ''Mun '''ja''' don''
==== Advearbbat ====
Advearba lea sátni, mii sáhttá doaimmát [[adverbiála]]n cealkagis. Advearba modifisere vearbba.
* ''Boađe '''johtilit'''!''
* ''Mun boađán '''ihttin'''.''
====Preposišuvnnat ja postposišuvnnat====
''Gč. maid [[Davvisámegiela adposišuvnnat]]''
Post- ja preposišuvnnat leat sánit mat laktásit nomeniidda vai hukset adposišuvdnagihpu, man funkšuvdna cealkagis lea [[advearbiála]]. Dát doahpagat leat sámegillii latnjalassii nu ahte muhtun sánit sáhttet leat sihke preposišuvdnan ja postposišuvdnan. Pre- ja postposišuvdna ráhkadit nomeniin ovtta gihpu ja das galgá nomen leat genitiivahámis. Dat mat leat nomemiid ovddabealdde gohčoduvvojit ''preposišuvdnan''. Nomena ja preposišuvnna oktavuohta gohčoduvvo preposišuvdnagihppun.
* ovdal soađi
* borramuša maŋŋá
* birra jagi
Postposišuvdna leat nomena maŋábealde.Nomena ja postposišuvnna oktavuohta gohčoduvvo postposišuvdnagihppun<ref name=":0" />.
* dáhki alde
* munno gaskkas
* geahču vuolde.
* muital iežat birra
Etymologalaččat pre- ja postposišuvnnaid vuođđu lea substantiiva<ref name=":0" />, muhto dát sánit eai dábálaččat geavahuvvo sierra sátnin šahten. Muhtun substantiivvat leat velá anus, nugo ''rádjá'' mas postposišuvnnat ''rájes/rádjái'' leat suorgásan. ''Boahtte vuosárgga rájes. Ihtáš rádjái.''
Davvisámegiela morfologiija dahje sojahanoahppu gieđahallá mo davvisámegiela sánit sojahuvvojit.
== Sátnevuorká ==
| 