Erohusat artihkkala «Leammi álbmotmeahcci» veršuvnnaid gaskkas

Sisdoallu sihkkojuvvon Sisdoallu lasihuvvon
Čoahkkáigeassu váilu
Čoahkkáigeassu váilu
Gurgadas 9:
 
== Historjá ==
Leammi suodjalusárvvuid leat guorahallan juo árrat. Meahccedikšut gártejedje [[1900-lohku|1900-logu]] álggus dálá álbmotmeahci guovllu ja gávnnahedje, ahte vuovddit Leammileagi olggobealde ledje hájilassii ja árvvuheamit. [[1920-lohku|1920-logus]] Meahciráđđehus álggahii čuohppamiid ja muora doalvuma [[Norga|Norgii]]. Stuorra muorragávppi ollašuhttima dihte máŋggáid [[Anárjávrri]] guovllu vuvddiid lei dárbu čuohppagoahtit. Jagis 1931 Meahciráđđehus goittot mearridii, ahte Leammi mehciid ii leat lohpi čuohppat.
 
1949 Suoma luonddudieđálaš searvvit evttohedje stáhtaráđi vuođđuđit ođđa suodjalanguovlluid. Stáhtaráđđi ásahii dán várás komitea, mii válmmaštallagođii ášši. Komitea ovdanbuktojupmi lei gárvvis 1953, ja dat sisttisdoalai evttohusa Leammi álbmotmeahci vuođđuđeapmái.
Álbmomeahcci vuođđuđuvvui jagis 1956 ja dan sturrodat lei 385 km². Das maŋŋá álbmotmeahci leat viiddidan guktii, vuos 1971:s ja nuppes 1981:s. Suopma evttohii jagis 1998, ahte Leammi álbmotmeahcci laktojuvvolivččii [[Eurohpá uniovdna|Eurohpá Uniovnna]] Natura 2000- suodjalanguovlofierpmádahkii.
 
[[File:Lemmenjoki Autumn.JPG|thumb|vasen|Ruški Leammis]]
 
== Golleroggan ==
Leammis leat ohcan ja roggan [[golli]] juo badjel 130 jagi. Vuosttaš dokumeanta Leammi gollis lea 1867. Goittotge easkka 1940-logu loahpas olmmošeatnatvuođat boahtigohte geahččalit gollelihku, ja dan rájes guovllus leat roggan golli bissovaččat. Maiddái Tankavaara golledoidima máilmmimeašttirgilvvut ja golleroggama almmolašvuohta diehtojuohkingaskaomiin dagahii golli ohcama hui bivnnuhin vuot [[1980-lohku|1980:s]]. [[2000-lohku|2000-logu]] álgogeahčen Leammi guovlu lea buvttadan eanemusat golli olles Davvi-Suomas.
 
Áigodahkii leat gullan maid riiddut ja diggeáššit, go báikkálaš olbmot ja luonddusuodjaleaddjit leat vuostálastán mášengolleroggama. Jagis [[2011]] bođii fápmui ođđa ruvkeláhka, man mielde mášengolleroggan galgá nohkat Leammi álbmotmeahcis gávcci jagi siste. <ref>[http://yle.fi/uutiset/golleroggama_vaikkuhusaid_dutkan_adjana_leammis/6628135 Golleroggama váikkuhusaid dutkan ádjána Leammis, Yle Sápmi]</ref>
 
== Johtinoktavuođat ==
Leammi álbmotmeahcci lea [[Anár]]-[[Gihttel]] geainnu (nr 955) ja [[Anár]]-Áŋŋel geainnu (nr 9553) gaskkas. Geainnut johtet álbmotmeahci davviravdda ja nuortaravdda guora. Biillain beassá Njurggoluovtta gillái, gos lea geassit rabas rávvenstohpu. Njurggoluovttas lea geassit maiddái mohtorfanasokta-
vuohta Ravadasjávrri ávdinstohpui ja Kultahaminai. Almmolaš fievrruiguin Anárii beassá [[linjebiila|linjabiillain]], muhto ii Leammái (Njurggoluktii). Lagamus girdišillju gávdno Avvilis.
 
== Vánddardeapmi ja meallunjohtolagat==
Gurgadas 31:
 
== Gallestallan ==
Golbma njealjádasa Leammi gallestalliin leat áŋgiris vánddardeaddjit, vaikko vel dušše goalmmádas lea ovdal fitnan Leammis. <ref>[http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/se/Aigeguovdil/Diedahusat2012/Sivut/Leammialbmotmeahccileavuogasgallestallanbaikisihkeharjananvanddardeaddjiidejabeaivereaissuvaras.aspx Dieđáhusat jagi 2012, Meahciráđđehus]</ref> Soaitttáhatgallestallit bohtet Leammái viehka uhccán. Gallestalliin 85 % bohtet [[Suopma|Suomas]] ja juoba 2/3 gallestalliin leat vánddardeaddjit, geat idjadit guovllus. Ijastalli vánddardeaddjit orodit álbmotmeahcis gaskamearálaččat 4,6 [[jándor|jándora]]. Go váldá vuhtii dan ahte sii orodit ja idjadit vel das lahkosiin, de vánddardeaddji orru guovllus oktiibuot 6 [[jándor|jándora]]. Gallestallidutkamuša mielde Leammái dahkkojuvvojit jahkásaččat sullii 1510 000 gallestallama. <ref>[http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/fi/Eraasiatjaretkeily/Asiakastieto/Kayntimaarat/Kansallispuistoittain/Sivut/kayntimaaratkansallispuistoittain2010.aspx Gallestalliid mearri Suoma álbmotmehciin 2010, Meahciráđđehus]</ref>
 
== Luondu ==
===== Vuovddit =====
Eanaš oassi, sullii 2/3 Leammi vuvddiin leat beahcevuovddit. Boarráseamos [[beahci|beziid]] ahkin árvalit 300-700 jagi.
===== Duoddarat =====
Stuorámus duottarguovllut leat Viibus- ja Maarestaduoddarat, maidda laktásit ee. Látnjoaivi ja Jäkäläpää.
Gurgadas 42:
gávdnojit.
===== Beađut =====
Suoma stuorámus beađut: [[geatki]], [[guovža]], [[albbas]], [[gumpe]] ja [[goaskin]].
 
== Oaidnámušat ==
* Ravadasgorži
* Jogagielas ([[duottar]])
* Sállevári bigálusbáiki
* Gábe Joavnna gieddi
Gurgadas 52:
 
== Gáldut ==
{{gáldut}}
 
 
== Girjjálašvuohta ==